Sınır Tanımayan Dünya Gazetecileri Derneği Basın Hak ve Sorumluluk Bildirgesi
Basın özgürlüğü, demokratik toplumların temel taşlarından biridir. Bilginin serbest dolaşımı, halkın bilinçli ve doğru kararlar alabilmesi için hayati öneme sahiptir.
Bu bağlamda, Basın Hak ve Sorumluluk Bildirgesi, basının haklarını güvence altına alırken, aynı zamanda sorumluluklarını da hatırlatan önemli bir belgedir.
Herkes, bilgi edinme ve haber alma, özgür düşünce, (Kişilik haklarına ve özel hayatın gizliliği esasına saygı duyarak) ifade ve serbest eleştiri hakkına sahiptir. Düşünce ve ifade özgürlüğünün kullanılmasının başlıca yolu olan basın ve yayın özgürlüğü temel insan haklarındandır. Bu hakların demokratik hukuk devletinde anayasal güvence altında olması esastır.
Gazeteciler, haberleri toplarken ve sunarken; dürüstlük, doğruluk ve objektiflik ilkelerine sıkı sıkıya bağlı kalmalıdır. Haberlerdeki yanlış bilgi, toplumsal huzursuzluklara, kutuplaşmalara ve güvensizlik ortamına yol açabilir. Bu nedenle, gazetecilik etik kuralları çerçevesinde doğru ve doğrulanmış bilgiyi aktarmak esastır.
Meslek ilkeleri dürüst ve doğru iletişimin temelini oluşturur. Meslek ilkeleri gazetecinin ve basın-yayın organlarının özdenetimini öngörür ve değerlendirme mercii öncelikle vicdanlardır. Dolayısıyla basın yayın organları yöneticileri ve gazeteciler medya ve dijital ortamda meslek ilkelerine uymalı, uyulmasını gözetmelidir.
Meslek ilkeleri gazeteci olmadıkları halde çeşitli biçimlerde gazetecilik faaliyetine katılanları ve dijital medya platformlarında yapılan yayıncılık, gazete ve dergilerin sosyal medyadaki faaliyetlerini de sorumluluklar kapsamına almaktadır.
Gazeteci tanımı
Günlük yahut süreli, yazılı, görüntülü, sesli elektronik veya dijital basın ve yayın organında, kadrolu, sözleşmeli, fahri ya da telif karşılığı, haber alma, işleme, iletme veya görüş, fikir belirtme görevi üstlenen, ek veya asıl işi bu olup, çalıştığı işletme ile ilgili yasalar karşısındaki konumu bu tanıma uygun olanlar gazetecidir.
Gazetecinin sorumluluğu
Gazeteci; basın özgürlüğünü, halkın doğru haber alma, bilgi edinme hakkı adına dürüstçe kullanır. Bu amaçla her türlü sansür ve oto sansürle mücadele eder.
Gazeteci, önce halka ve gerçeğe karşı sorumludur. Bu sorumluluk kamu otoriteleri ve işverenine olan sorumluluklarından önce gelir. Bilgi ve haber ile özgür düşünce, herhangi bir ticari mal ve hizmetten farklı olarak toplumsal nitelik taşır. Gazeteci, ilettiği haber ve bilginin sorumluluğunu üstlenir. Gazetecinin özgürlüğünün içeriğini ve sınırlarını, öncelikle sorumlulukları ile meslek ilkeleri belirler.
Gazeteci hakları
Gazetecilerin hakları, ifade özgürlüğü ve halkın doğru bilgiye erişimini sağlamak amacıyla korunması gereken önemli haklardır.
- İfade Özgürlüğü
- Gazeteciler, düşüncelerini serbestçe ifade etme hakkına sahiptir. Bu hak, her türlü sansür ve baskıya karşı korunur. Gazeteciler, kamuoyunu bilgilendirmek için haber yapma ve analizlerini paylaşma özgürlüğüne sahiptir.
- Bilgiye Erişim Hakkı
- Gazeteciler, kamuya açık bilgilere erişim hakkına sahiptir. Bu hak, kamu kurumlarının şeffaflığını ve hesap verebilirliğini artırmayı amaçlar. Gazeteciler, devlet ve diğer yetkili organlardan bilgi talep edebilirler.
- Kaynaklarını Koruma Hakkı
- Gazeteciler, haber kaynaklarını koruma hakkına sahiptir. Bu, kaynaklarının kimliklerini gizli tutma ve onları ifşa etmeme hakkını içerir. Bu hak, gazetecilerin güvenilir bilgiye erişimini ve kaynaklarla olan ilişkilerini korur.
- Bağımsızlık Hakkı
- Gazeteciler, herhangi bir siyasi, ekonomik veya sosyal baskıya maruz kalmadan çalışmalarını yürütme hakkına sahiptir. Bu bağımsızlık, gazetecinin tarafsız ve objektif haber yapabilmesini sağlar.
- Güvenlik Hakkı
- Gazeteciler, görevlerini yerine getirirken fiziksel, psikolojik ve dijital saldırılara karşı korunma hakkına sahiptir. Bu, özellikle çatışma bölgelerinde çalışan gazeteciler için kritik bir öneme sahiptir.
- Düşünce, Vicdan ve İfade Özgürlüğü
- Gazeteciler, kişisel inanç ve düşüncelerini ifade etme özgürlüğüne sahiptir. Bu hak, gazetecinin mesleki faaliyetleri sırasında herhangi bir dış müdahaleye veya baskıya maruz kalmamasını garanti eder.
- Adil Yargılanma Hakkı
- Gazeteciler, mesleki faaliyetlerinden dolayı yargılanmaları durumunda adil bir yargılama süreci talep etme hakkına sahiptir. Bu hak, gazetecinin adalet sisteminden eşit ve tarafsız bir muamele görmesini sağlar.
- Kendini Savunma Hakkı
- Gazeteciler, mesleklerini icra ederken karşılaştıkları hukuki veya etik ihlallere karşı kendilerini savunma hakkına sahiptir. Bu, gazetecinin haksız suçlamalara veya iftiralara karşı korunmasını sağlar.
- Haber Toplama ve Yayma Özgürlüğü
- Gazeteciler, bilgi toplama ve bu bilgileri haberleştirme özgürlüğüne sahiptir. Bu hak, gazetecilerin özgürce haber yapabilmesini ve toplumu bilgilendirme sorumluluklarını yerine getirmesini sağlar.
- Örgütlenme Hakkı
- Gazeteciler, meslektaşlarıyla bir araya gelerek sendikalar veya mesleki kuruluşlar oluşturma hakkına sahiptir. Bu örgütler, gazetecilerin haklarını savunmak ve mesleklerini geliştirmek amacıyla faaliyet gösterir.
Bu haklar, gazetecilerin mesleklerini etkin bir şekilde icra etmelerini, halkın doğru bilgiye erişimini sağlamalarını ve demokratik bir toplumda kritik bir rol oynamalarını garanti eder. Gazetecilerin haklarına saygı gösterilmesi, sadece basın özgürlüğünün değil, aynı zamanda toplumsal adaletin ve şeffaf yönetimin de temelidir.
Gazetecinin temel görevleri
Gazetecilerin temel görevleri, halkın doğru, tarafsız ve zamanında bilgi almasını sağlamak için mesleki sorumluluklar etrafında şekillenir.
- Doğru Bilgi Sunmak
- Gazetecinin en temel görevi, halka doğru ve güvenilir bilgi sunmaktır. Haberlerin doğruluğunu kontrol etmek, bilgi kaynaklarını titizlikle doğrulamak ve yanlış bilgilendirmelerden kaçınmak gazetecinin öncelikli sorumluluğudur.
- Tarafsız ve Objektif Olmak
- Gazeteciler, haberleri tarafsız ve objektif bir şekilde sunmalıdır. Kişisel görüşleri, siyasi eğilimleri veya dış baskılar, gazetecinin haberin sunumunu etkilememelidir. Olayların her yönünü adil bir şekilde ele alarak toplumun bilinçli kararlar almasına katkı sağlarlar.
- Halka Hesap Verme
- Gazeteci, kamuoyunu bilgilendirme sorumluluğuyla hareket ederler ve halka karşı hesap verebilir olmalıdırlar. Yaptıkları haberlerin toplumsal etkisini gözetmeli, halkın çıkarlarını koruyarak haber yapmalıdırlar.
- Gizliliğe Saygı Göstermek
- Gazeteci, haber yaparken kişilerin mahremiyetine ve özel hayatına saygı göstermek zorundadır. Özellikle hassas bilgiler ve savunmasız gruplarla ilgili haberlerde dikkatli olunmalı, zarara yol açacak mahrem bilgilerin ifşa edilmesinden kaçınılmalıdır.
- Kamu Yararını Gözetmek
- Gazetecinin en önemli görevlerinden biri, kamu yararını gözetmektir. Toplumun bilgiye erişimini sağlayarak, kamuoyunun bilinçlenmesine ve toplumsal sorunların fark edilmesine yardımcı olurlar. Toplumun refahını ilgilendiren konularda bilinçli haber yapma sorumluluğu taşırlar.
- Güç Odaklarını Denetlemek
- Gazeteci, devlet, hükümet, şirketler veya diğer güç odaklarını denetlemek ve halk adına hesap sormalıdır. Bu görev, gazeteciyi demokrasinin ve şeffaf yönetimin temel bir unsuru haline getirir. Güç sahiplerinin eylemlerini inceleyerek yolsuzluk, suistimal ve haksızlıkları ortaya çıkarmak gazetecinin sorumluluğudur.
- Etik Standartlara Uymak
- Gazeteci, mesleki etik kurallara uymak zorundadır. Dürüstlük, sorumluluk ve adalet ilkelerine bağlı kalmalı, manipülasyondan kaçınmalı ve halkın güvenini sarsacak davranışlardan uzak durmalıdırlar.
- Çeşitliliği ve Eşitliği Yansıtmak
- Gazeteci, toplumdaki farklılıkları ve çeşitliliği haberlerinde yansıtmalıdır. Azınlık gruplarının, kadınların, çocukların ve diğer savunmasız kesimlerin sesini duyurmak, Gazeteciin toplumsal eşitlik ilkesine katkıda bulunur.
- Zamanında ve Güncel Haber Sunmak
- Gazeteci, halkı zamanında bilgilendirme sorumluluğu taşır. Olayları hızlı ve doğru bir şekilde aktarmak, toplumun güncel gelişmeler hakkında bilgi sahibi olmasını sağlar.
- Kaynakları Korumak
- Gazeteci, haber kaynaklarının kimliklerini gizli tutma hakkına sahiptir ve bu kaynakların güvenliğini koruma sorumluluğunu taşırlar. Bu, Gazetecie güvenerek bilgi sağlayan kişilerin korunmasını ve haber alma süreçlerinin güvenilirliğini artırır.
Bu temel görevler, Gazeteciin topluma karşı olan sorumluluklarını ve demokratik süreçlerdeki rollerini ifade eder. Gazeteci, bu görevleri yerine getirirken halkın doğru bilgiye ulaşmasını sağlar ve kamu yararına hizmet eder.
Gazetecinin Davranış Kuralları
Gazetecinin doğru davranış kuralları, mesleğin etik ve profesyonel standartlarına uygun hareket etmeyi ve kamuya karşı sorumluluğunu yerine getirmeyi hedefler. Bu kurallar, gazetecilik pratiğinde dürüstlük, şeffaflık ve adaleti korumayı amaçlar.
- Doğruluk ve Dürüstlük
- Gazeteci, her zaman doğru ve gerçek bilgiyi yaymaya çalışmalıdır. Haberin doğruluğundan emin olmak için bilgileri dikkatle kontrol etmek ve güvenilir kaynaklar kullanmak esastır. Yanlış bilgi vermek veya manipülasyona neden olacak şekilde haber yapmak gazetecilik etiğine aykırıdır.
- Tarafsızlık ve Objektiflik
- Gazeteci, haberlerinde tarafsız olmalı ve kişisel inançlarını, siyasi görüşlerini veya çıkarlarını haberlerine yansıtmamalıdır. Objektiflik ilkesi, olayları tüm yönleriyle adil bir şekilde sunmayı gerektirir. Hiçbir tarafın lehine veya aleyhine haberi çarpıtmamalıdır.
- Kaynakların Gizliliğine Saygı
- Gazeteci, haber kaynaklarının gizliliğini korumalıdır. Kaynakların güvenliğini sağlamak, onları risk altına sokmamak ve kimliklerini gizli tutmak bir gazetecinin sorumlulukları arasındadır.
- Bağımsızlık
- Gazeteci, mesleklerini herhangi bir siyasi, ekonomik veya sosyal baskıdan bağımsız olarak icra etmelidir. Bağımsızlık, gazetecinin özgürce hareket etmesini ve gerçekleri saklamadan, değiştirmeden veya çarpıtmadan sunmasını sağlar.
- Saygı ve İnsan Onurunu Koruma
- Gazeteci, haber yaptıkları kişilerle ilgili insan onurunu korumalı ve saygılı bir dil kullanmalıdır. Özellikle trajik olaylar, kişisel acılar veya özel hayatla ilgili haberlerde dikkatli olunmalı ve hassas davranılmalıdır.
- Fotoğraf ve görüntü
Fotoğraflarda yansıtılan gerçekliği deforme edecek ekleme, çıkarma, kolaj veya montaj yapılmamalıdır. Fotoğraf çekilemeyen özel durumlarda animasyon, illüstrasyon, montaj, canlandırma, dijital oynamalarla üretilmiş fotoğraf ve görsellerin bu niteliği ile güncel olup olmadığı okur/izleyicilerin rahatlıkla fark edebileceği şekilde belirtilmelidir.
Kamusal kimliği olmayan kişilerin fotoğraf ve görüntüleri, etkinlik, olay, panel, konser gibi kamuya açık alandaki faaliyetler dışında kamu yararı ve haber değeri söz konusu olmadığı müddetçe izinsiz çekilmemelidir. Bu kişilerin dijital ortamlardaki fotoğrafları da izinsiz kullanılmamalıdır.
Cesetleri yakın plan gösteren, kan ve şiddet unsurları içeren fotoğraflara yer verilmemelidir. Gizli kamera gibi teknolojik yöntemler sadece yayınlanmasında kamu yararı olan ve başka türlü elde edilemeyecek istisnai durumlarda kullanılmalıdır.
Drone gibi insansız hava araçlarıyla fotoğraf ve görüntü çekimi sırasında özel hayatın gizliliğine saygı gösterilir. Hava trafiği ve uçuş güvenliği dikkate alınır, insan ve diğer canlıların hayatını tehlikeye atacak tutum ve davranışlardan kaçınılır.
- Halkın Bilgilendirilmesi
- Gazeteci, kamuoyunu bilgilendirme görevini en iyi şekilde yerine getirmeli ve bu sorumluluk doğrultusunda topluma karşı hesap verebilir olmalıdır. Bu, halkın bilgiye dayalı kararlar almasını ve demokrasiye katkıda bulunmasını sağlar.
- Yanlışı Düzeltme
- Gazeteci, yanlış bilgi verdiklerinde veya hatalı haber yaptıklarında bu durumu kabul etmeli ve hatayı düzelterek okuyuculardan özür dilemelidir. Şeffaflık ve hataların düzeltilmesi, gazeteciliğin güvenilirliği için önemlidir.
- Gazeteci, dijital platformlarda meslek etik kurallarını zedeleyici üslupla, içerik üretip yaymamalıdır. Gazeteci, haber içeriklerini sosyal medya hesapları, web siteleri ile bloglarında paylaşırken çarpıtma, yanıltma, yönlendirme yapmamalı, kişi ya da kurumları, teyit edilmemiş bilgilerle zan altında bırakmamalıdır. Dijital platformda unutulma hakkı başvuruları ve düzeltme talepleri titizlikle incelenerek bekletilmeden değerlendirilmelidir. Gazeteci insanların lekelenmeme hakkına özen göstermek ve korumakla yükümlüdür.
- Çıkar Çatışmalarından Kaçınma
- Gazeteci, çıkar çatışmalarından kaçınmalıdır. Kendi çıkarlarını ya da kendilerine yakın grupların çıkarlarını korumak adına haber yapmamalıdırlar. Ayrıca, herhangi bir maddi veya manevi menfaat karşılığında haber yapmaları etik dışı kabul edilir.
- Hedef Gösterme
- Gazeteci, takipçilerini yanıltmamalı, meslektaşlarını hedef gösterici, yaftalayıcı, nefret söylemi ve nefret suçuna zemin hazırlayıcı kışkırtıcı ifadeler kullanmamalıdır.
- Çocuklar
- Suça itilmiş çocuklarla ilgili suçlarda ve cinsel saldırılarda 18 yaşından küçük olan suç faili ya da mağdurların kimliklerini açıklayacak ya da tanınmalarına yol açacak şekilde yayın yapılmamalı, fotoğraf, görüntü ve çizim kullanılmamalıdır.
- Çocuğun kişiliğini ve davranışlarını etkileyebilecek durumlarda, gazeteci, bir aile büyüğünün veya çocuktan sorumlu bir başkasının izni olmaksızın çocukla röportaj yapmamalı veya görüntüsünü almaya çalışmamalıdır.
- Çocuklarla ilgili haberlerde soruna dikkat çekmek, kamuoyunda yaratacağı etki ve yarar dikkate alınmalıdır.
- Kadınlar
- Kadınlara karşı ayrımcılığa neden olacak, ruhsal ve bedensel açıdan kadını ötekileştirecek veya rencide edecek haberlere yer verilmemelidir. Haberde kadına yönelik şiddeti meşrulaştıracak ve özendirecek gerekçeler üretilmemeli, şiddetin detayları aktarılmamalı, kadınların uğradığı taciz, tecavüze ilişkin haberlerde kadının kimliği korunmalı, fotoğraflarına ve görsel unsurlara yer verilmemelidir.
- Cinsel saldırılar
- Cinsel saldırı mağdurlarının fotoğrafları, görüntüleri veya kimlik bilgileri kesinlikle yayınlanmamalıdır. Bu haberlerde animasyon ve canlandırma da kullanılmamalıdır.
- Zararı Önleme İlkesi
- Gazeteci, haber yaparken topluma, bireylere veya gruplara zarar verme potansiyelini dikkate almalıdır. Kasıtlı olarak zarara yol açacak haberlerden kaçınmak, gazetecinin temel görevlerinden biridir.
- Adalet ve Eşitlik
- Gazeteci, haberlerinde adil olmalı ve toplumun tüm kesimlerini eşit şekilde temsil etmeye özen göstermelidir. Azınlık grupları, savunmasız bireyler veya sosyal açıdan dezavantajlı kişilerle ilgili haberlerde önyargıdan uzak, eşitlikçi bir tutum sergilemelidir.
- Toplumsal Duyarlılık
- Gazeteci, toplumsal olaylar ve hassas konularla ilgili haber yaparken toplumun değerlerine ve duygularına saygı göstermelidir. Özellikle şiddet, cinsiyetçilik, ırkçılık veya nefret söylemi içeren içeriklerin sorumlu bir şekilde ele alınması gerekmektedir.
- Özel Hayat
Asıl olan kamu yararıdır. Özel hayatın gizliliğinin geçersiz sayılabileceği başlıca durumlar şöyle sıralanabilir:
- Büyük bir suç yahut yolsuzluk üstüne araştırma ve yayın.
- Toplumu kötü etkileyici bir tutumla ilgili araştırma ve yayın.
- Toplumun güvenliğinin veya sağlığının korunması.
- İlgili kişinin sözleri yahut eylemleri sonucu halkın yanılmasının, yanıltılmasının veya yanlış yapmasının engellenmesi.
Bu durumlarda dahi, özel hayatın kamuya açılan kesiti mutlaka konuyla doğrudan ilgili olmalı veya ilgili kişinin özel hayatının onun kamusal faaliyetini de etkileyip etkilemediği gözetilmelidir
- Kaynakların Güvenilirliği
- Gazeteci, bilgi sağladıkları kaynakların güvenilirliğini titizlikle değerlendirmelidir. Bilinmeyen, doğrulanmamış ya da yanıltıcı olabilecek kaynaklardan kaçınılmalı ve daima bilgi iki ya da daha fazla kaynaktan teyit edilmelidir.
- Kaynak gösterme:
Gazeteci, başta haber ajansları olmak üzere, bir meslektaşının ve herhangi bir yayının sunduğu bilgileri kullandığında mutlaka kaynağını belirtmelidir.
- Nefret Söylemi
Gazeteci ırkçı nefret, yabancı düşmanlığı, antisemitizm ve hoşgörüsüzlüğe dayalı diğer nefret biçimlerini yayan, teşvik eden ya da haklı gösteren her türlü ifade biçiminin karşısında olmalıdır.
- Nefret Suçu
Gazeteci ırk, ulusal ya da etnik köken, dil, renk, din, cinsiyet, yaş, zihinsel ya da fiziksel engellilik, cinsel yönelim veya diğer benzer faktörlere dayalı olarak benzer özellikler taşıyan bir gruba, kişilere veya mala karşı işlenen suçların karşısında yer alır.
Gazeteci siyasi çatışma ve gerilimlerde nefret söyleminin yayılmasına aracılık edebilecekleri için bu noktada görev ve sorumlulukları vardır.
Gazeteci nefret söylemine maruz kalan kişilerin haklarının korunması noktasında dengeleyici ifadelere yer vermeli, toplum içinde yayılan bu tarz görüşleri kamuoyunun dikkatine sunma hedefiyle hareket etmelidir.
Bu kurallar, Gazetecilerin toplumun güvenini kazanmasını ve mesleklerini etik değerlerle uyumlu bir şekilde icra etmelerini sağlar. Topluma karşı taşıdıkları sorumlulukların bilincinde olan Gazeteci, bu kuralları uygulayarak kamuoyunu doğru ve tarafsız bilgilendirmeye devam edebilirler.